تاریخ انتشار :

قزاقستان

دین و دینداری در قزاقستان

در آلماتی مرکز قزاقستان، معمولا شیعیان شامل شیعیان بومی، شیعیان ایرانی الاصل و شیعیان آذری از جمهوری آذربایجان هستند که دارای حسینیه و مسجد می‎باشند. هم اکنون در این شهر حسینیه ثامن الائمه(ع) محل برگزاری مراسم و سوگواری و اعیاد مذهبی شیعیان است.

 به گزارش رهیافتگان (پایگاه جامع مبلغین و تازه مسلمانان ) قزاقستان یکی از کشور های آسیای مرکزی است که بعد از استقلال از شوروی، همانند سایر جمهوری های این کشور، در صدد بازگشت به هویت خود و به دست آوردن هویتی مستقل از دوران شوروی است، قزاقستان همانند سایر کشور های منطقه آسیای مرکزی تعداد قابل توجهی مسلمان را در خود جای داده، مسلمانان بومی و مهاجر عمده گروه های اسلامی در این کشور را تشکیل می دهند، بنابراین در راستای آشنایی با وضعیت دین و آئین مذهبی در آن دیار ، خصوصا وضعیت مسلمانان قزاقستان ؛ مطلب ذیل ارائه شده است:

مقدمه:

قزاقستان متشکل است از تختال کم ارتفاع (استپ) وسیعی در وسط آسیای میانه. در غرب جلگه های مجاور دریای خزرتا کمتر از سطح دریا ارتفاع دارد. ارتفاعات شامل رشته تپه هایی در شمال و سلسله کوهستانی شامل تین شان در جنوب و شرق است. قله خان تِنگری با ۶٫۳۹۸ متر ارتفاع بلندترین نقطه‌ی کشور است.قزاقستان چندین دریاچه‌ی نمک دارد، از جمله دریاچه‌ آرال که به دلیل استفاده‌ بیش از اندازه از آب رودهای منتهی به آن در حال کوچک شدن است. بیابانها شامل صحرای قیزیل قوم در شمال کشور، رود مهم: سیر دریا ۳٫۰۱۹ کیلو متر.قره قوم در مرکز و بارسوکی در شمال است. [۱]

قزاقستان کشوری عموماً هموار است که بخش غربی و مرکزی آن را مناطق پست و بیابانی تشکیل داده و کوهستان های آن در مناطق شرقی و جنوب شرقی واقع شده است. در نواحی غربی، جلگه ی پست خزر مناطق شمالی دریای خزر را پوشانده و فلات اوست اورت و صحرای توران جنوب غربی آن را در بر گرفته است. در شمال غربی ارتفاعات موگو جاری و فلات تورکای عوارض عمده ی آن را تشکیل می دهند. بخش مرکزی به وسیله  فلات قزاق اشغال شده که ارتفاعات اولوتاو، قزل تاش و یرمن تاو در آن قابل تشخیص است. در جنوب این فلات بیابانهای بتپاق دالا و مویون قوم واقع شده که تا حوالی مرز قرقیزستان امتداد یافته اند. در این نواحی ارتفاعات پراکنده ای چون قره تاو، ژل تاو و صحراهای کوچکی مانند تاقوم، ساری ایسیک اوتراو وژوسان دالا نیز دیده می شود. امتداد رشته کوه تین شان در جنوب شرقی واقع است و بلند ترین نقطه ی قزاقستان یعنی قله خان تنگری با ۶۹۹۵ متر ارتفاع در این منطقه قرار دارد. گودال قراقیه که ۱۳۲ متر پایین تر از سطح دریا واقع شده، پست ترین نقطه ی قزاقستان است و در شرق “آق تاو” در مجاورت دریای خزر قرار دارد. بیش از یک سوم مساحت قزاقستان را سرزمین های پست و حدود ۲۰ درصد آن را نواحی کوهستانی تشکیل می دهد. [۲]

از نظر مبحث زمین شناسی، این منطقه به چین خوردگی خزر، فلات تور کای، یک فلات مرتفع و سرزمین کوهستانی قزاق تقسیم شده است. منطقه اخیر یک منطقه کوهستانی است که از فرسایش طولانی کوهستان شکل گرفته است. از نواحی مرتفع قزاقستان می توان از ناحیه برل با ۲۷۶۹ متر، مارکاکول با ۱۸۵۰ متر و آشتیناخو با ۳۶۳۸ متر نام برد. ناهمواری های ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر به صورت یک فلات نسبتاً مرتفع بین دریاچه  بالخاش و رودخانه  ایرتیش در شرق قزاقستان واقع شده است. اراضی با ارتفاع کمتر از ۵۰۰ متر شامل تپه ماهورهاو دامنه های با شیب کم و نیز دشت های آبرفتی (ارتفاع کمتر از ۲۰۰ متر)می باشد، به طور کلی از قسمت شرقی قزاقستان به سمت غرب (دریاچه ی آرال) از ارتفاع نا همواری ها کاسته می شود. در شمال غربی و مرکز این جمهوری بادهای خشک و شدیدی می وزد و گاهی اوقات حرارت صحراهای شنی به ۷۰ درجه سانتی گراد نیز می رسد.[۳]

تاریخ قومی و نژادی:

 سرزمین پهن دشت قزاقستان، واقع در شمال کوهستان تی‌ین شان، جنوب سیبری روسیه، غرب دریای مازندران، و شرق چین، از عصر حجر دارای سکونت بوده است. این سرزمین از نظر منابع طبیعی غنی می باشد، که کشف نفت به تازگی علاوه بر افزودن این غنای طبیعی، قزاقستان را در زمره کشورهای پیشروی جهان از لحاظ دارا بودن ذخایر نفتی قرار داده است. کشور تازه استقلال یافته قزاقستان، نهمین کشور بزرگ جهان از نظر گستردگی جغرافیایی به شمار می رود و بزرگترین کشور در جهان است که بندر آزاد ندارد. (این کشور تقریبا به اندازه تمام اروپای غربی است). [۴]

قزاقها که مردمی از نژاد ترک و مرتبط به اقوام اویغور غرب چین هستند و از لحاظ چهره به مغولها شباهت دارند، در سال ۱۹۹۱ پس از ۶۰ و اندی سال زندگی پشت پرده آهنین، به عنوان یک ملت پدید آمدند. قزاقستان که به طور رسمی در سال ۱۹۳۶ به عنوان یک جمهوری سوسیالیست شوروی به طور کامل شناخته شد، یکی از مهمترین و در عین حال فروگذاشته شده‌ترین مکانها در زمان شوروی محسوب می شد. همین قزاقستان جایی بود که ژوزف استالین در پی یکی از وحشیانه ترین اقداماتش، هزاران زندانی را به آن منطقه تبعید نمود. همچنین قزاقستان یکی از مکان هایی بود که استالین میلیون‌ها انسان را از نژادها و قومیت های مختلف در راستای سیاستهای “جمعی سازی” شوروی، به عنوان میهن جدید، در آن اسکان داد. قزاقستان همچنین سایت برنامه آزمایش های هسته‌ای شوروی و محل اجرای تصورات و اندیشه های بیمارگونه نیکیتا خروشچوف بود. [۵]

فرایند پوست اندازی پس از استقلال از اتحاد جماهیر شوروی و آغازی دوباره به عنوان جمهوری دموکراتیک قزاقستان با توجه به این حقیقت که درصد زیادی از قزاقها، قزاق نیستند، با دشواری روبرو گشته است. روس ها هنوز ۳۴٫۷ درصد از جمعیت قزاقستان را تشکیل می دهند، و دیگر غیر قزاقها هم چون اوکراینی ها، کره‌ای‌ها، ترکها، چچنی ها، و تاتارها ۱۷ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند. بسیاری از غیر قزاق های قزاقستان آرام و بی‌مقاومت، شاهد تلاش های دولت قزاقستان برای حاکم کردن و برتری دادن به فرهنگ قزاق با در پیش گرفتن یک روش بسیار اهانت آمیز بوده اند. این تصویر با این حقیقت که بسیاری از قزاقها و غیر قزاقها برای گذران زندگی به جان کندن افتاده اند (به دلیل شرایط کاری و زندگی زیر خط فقر)، پیچیده تر و مخدوش تر هم شده است. پیدا کردن خریدار برای دموکراسی و استقلال، برای مردمی که طبق عادتها و قالبها و در نظام امنیتی شوروی پرورش یافته‌اند، کاری بس دشوار و طاقت فرساست.

زمام امور قزاقستان از سده یازدهم تا هجدهم به طور دوره‌ای در اختیار عرب‌ها، ترک‌ها و مغول‌ها قرار داشت. مردم قزاقستان خود را جنگاورانی بزرگ می دانند و هنوز بسیاری از قهرمانان جنگی این دوره را مایه مباهات می دانند.

آنچه را که شاید بتوانیم تاریخ قزاقستان امروزی نام نهیم، در سده هجدهم آغاز شد؛ هنگامیکه سه ایل اصلی چادرنشینان قزاق (که جداسازی خود را از لحاظ زبانی و فرهنگی از ازبک ها، قرقیزها، و ترکمن ها آغاز کرده بودند) برای در امان ماندن از مهاجمان اوریات از ناحیه زینجیان واقع در غرب چین حمایت و حفاظت روسها را طلب کردند.[۶]

شهر پادگانی روسی وِرنی (آلماآتای کنونی) در سال ۱۸۴۵ تاسیس شد. پس از آن چندی طولی نکشید که تاخت و تاز روسها به درون آسیای میانه پی در پی انجام گرفت. روس ها در پایان قرن نوزدهم جای پای محکمی برای خود در این ناحیه ایجاد کرده بودند و با اعمال نفوذ خود بر قزاقهای چادر نشین، زمینه را برای شوروی‌ها، در جهت تغییر شکل منطقه آماده کردند.رابطه کنش و واکنش اتحاد شوروی با قزاقستان، دقیقا پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ آغاز شد، که در جریان آن لنین به مردم آسیای میانه حق خود‌گردانی را اعطا نمود. به هر روی این مساله دیری نپایید و در طی دهه ۱۹۲۰ مسکو و ارتش سرخ پس از جنگ داخلی روسیه، شورش‌های اسلامی را در سرتاسر آسیای میانه فرونشاندند.

قرنها زندگی چادرنشینی- قبیله ای ترکها، مغولها و عربها با نوع تازه ای از سلطه گری در حال جایگزینی بود: توانائی نظامی ارتش سرخ و ماشین تبلیغاتی شوروی متعلق به استالینی کرملین. قزاقستان در سال ۱۹۲۴ دارای نظان سیاسی اتحادیه جمهوری شد، و در سال ۱۹۳۶ به طور کامل به عنوان یک جمهوری سوسیالیستی شوروی تعیین گردید و این موقعیت تا زمانی که قزاقستان به عنوان آخرین جمهوری، که از شوروی جدا شد و در ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱ استقلال خود را اعلام نمود، تغییر نکرد. سالهای ۱۹۲۴ تا ۱۹۹۱ یک دوره دگرگونی واقعی برای مردم و سرزمین قزاقستان به شمار می رود. در این دوره کارخانه‌ها ساخته شدند، مدارس از نو سازماندهی شدند، مرزها بسته شد و زندگی کمابیش از همه وجوه دچار دگرگونی شد.[۷]

دین و دینداری در قزاقستان

دین در قزاقستان در زمان تغییر خود قرار دارد. عربها اسلام را در قرن نهم به منطقه آوردند و بیش از هزار سال بعد، اورتودوکس روسی از شمال به این منطقه معرفی شد. به هر نیت و مقصودی که بود هیچ آداب دینی به مدت ۷۰ سال تسلط شوروی در منطقه اجرا نمی شد، به طوری که شرکت در مراسم مذهبی ممنوع بود و بسیاری از مساجد و کلیساها ویران شدند، و سنتهای دینی از طرف الحاد شوروی برچیده و مفقود گردید. در آغاز قرن بیست و یکم ۴۷ درصد از مردم قزاقستان خود را مسلمان (بیشتر از فرقه سنی) و ۴۴درصد خود را اورتودکس روسی می دانستند. با این وجود تعداد اندکی از مردم آداب دینی را به یکی از صورتهای رسمی آن به جای می آورند، اما قزاقها دین را به برخی از جوانب زندگی خود وارد کرده اند؛ برای نمونه هنگام رد شدن از گورستان و از کنار مزار یک آشنا، دعایی زیر لب می خوانند، و اغلب پس از غذا دعا می کنند. بر زبان آوردن عبارتهایی مانند “ان شاءالله” و “این مشیت خدا است” در گفتگوهای روزانه بسیار متداول است.[۸]

به طور مجازی هیچ گونه تنشی بین مسلمانان و مسیحیان در قزاقستان وجود ندارد. دین برای سال های طولانی عامل مهمی در زندگی این مردم نبوده است، و جای خیلی کوچکی را در زندگی مردم اشغال می کند و مساله دارای اهمیتی در زندگی روسها و قزاقها به شمار نمی آید .  [۹]

بیشتر مساجد شهرها، تحت مراقبت و اداره یک ملا است، که خدمات مذهبی را در مساجد و همچنین مراسم سوگواری، عروسی ها و مراسم نیایش هدایت می نمایند. کلیساهای اورتودوکس روسی، در بسیاری از بخش های قزاقستان، بویژه در شمال و شهرهای بزرگ وجود دارد. کشیش های اورتودوکس خدمات مذهبی و غسل تعمید کودکان را بسیار شبیه به غرب انجام می دهند. [۱۰]

قزاقها و غیر قزاقها هر دو بر این باورند که شخص فوت کرده پس از مرگ به بهشت می رود. مراسم خاکسپاری و سوگواری گویای این مطلب است و توجه بالایی که در آماده کردن پیکر و تابوت برای خاکسپاری به خرج داده می شود، شاهدی بر این مدعاست. مراسم خاکسپاری در این نقطه از جهان بسیار سخت انجام می گیرد، و در آن شیون و ناله نشانه ای از احترام و عشق به شخص فوت کرده است.

مراسم سوگواری به طور معمول در خانه شخص متوفی برگزار می شود و افراد از راه های دور برای نشان دادن احترام خود، به این مجلس می آیند. روسها و قزاقها به طور معمول در قسمت های جداگانه گورستان خاک می شوند. اگر استطاعت مالی وجود داشته باشد می توان یک قزاق را در یک “آرامگاه بزرگ” دفن کرد. [۱۱]

ادیان و اقوام

در قزاقستان روند گرایش به مذهب، با افزایش جمعیت ها و نهاد های دینی ( کلیساها، مساجد، معابد) نمود یافته است. در حالی که در سال ۱۹۸۶ قزاقستان شاهد رشد بیست نحله ایدئولوژیک در سطح کشور بود. در سال ۱۹۹۵ به ۳۵ مورد رسید که درمیان آنها مسیحیت، اسلام، ارتدوکس و دیگر فرقه های مسیحی همچون باتیسم، لیو ترانی کاتولیک و پروتستان از همه مشهورترند همچنین برخی فرقه هایی که برای مردم قزاقستان چندان مأنوس نیست در این مدت مجال خود نمایی یافتند مانند کریشنائیسم، بودائیسم، کلیسای تئوآپوستول، حیات نوین و حتی فرقه بهائیت. اسلام و مسیحیت بزرگترین جوامع دینی کشور را تشکیل می دهند از این رو تا به حال ۵۵۶ اتحادیه اسلامی و ۱۷۷ اتحادیه مسیحی ارتدکس در کشور به ثبت رسیده است بطور کل ۴۷% مردم قزاقستان مسلمان، ۴۴% مسیحی ارتدکس، ۲% پروتستان و بقیه از دیگر مذاهب و فرقه ها می باشند. [۱۲]

اسلام در قزاقستان

امروزه قزاقستان دارای جمعیتی بیش از ۱۵ میلیون نفر می باشد. که حدود ۷۰% آنها یعنی بیش از ۱۰ میلیون نفر آنان مسلمان هستند. در این کشور مسلمانانی با ملیتهای دیگر نیز زندگی می کنند. از آن جماه می توان: ازبکها، تاتارها، قرقیزها، آذریها، کردها، باشقیرها، تاجیکها و … را برشمرد. ولی اکثر مسلمانان قزاقها می باشند. قزاقهای مسلمان اهل سنت و حنفی مذهب هستند. [۱۳]

قزاقها مسلمانان سنی مذهب و پیرو مکتب حنفی هستند و در قلمرو مرکز روحانی آسیای میانه و قزاقستان قرار دارند. قزاقها نسبتاً خیلی دیر ( بیشترشان در قرن نوزدهم) مسلمان شدند و حتی پس از قبول اسلام، عقاید و شعائر بت پرستی در میان آنها رواج داشت و شناخت محدودی نسبت به اسلام داشتند. پس از استقلال قزاقستان تجدید حیات اسلامی شدت گرفت تا اواخر سال ۱۹۹۰ مسلمانان قزاقستان تحت قلمرو روحانی مفتی اعظم آسیای مرکزی و قفقاز بودند که مقر آن در تاشکند بود . در سال ۱۹۹۱ قدرت مسلمانان قزاقستان منجر به منصوب شدن مفتی مستقل برای این جمهوری شد. مفتی قزاقستان در حال حاضر «راتبک نیسان بای» می باشد. [۱۴]

به موجب قانون اساسی قزاقستان کشور تابع مذهب خاصی نمی باشد ولی همه ادیان و مذاهب در انجام مذاهب امور مذهبی خود آزادند. دخالت مذهب در سیاست ممنوع است و احزاب نمی توانند در چهارچوب و تحت عنوان مذهب فعالیت داشته باشند همچنین مجامع و انجمن های مذهبی نیز نباید دارای اهداف سیاسی باشند.

مساجد قزاقستان

از ۱۳۰۰ سال قبل به مرور مردم قزاقستان دین اسلام را پذیرفتند وجهان بینی خود را با دین خدا مرتبط نمودند. در اوایل قرن هشتم میلادی (سال های ۷۰۵ – ۷۰۳) قتیبه ابن مسلم با ملازمان و همراهان خود به سرزمین قزاقستان امروزی قدم گذاشت. در سال ۷۵۴ م. جنگی عظیم ما بین مسلمانان و چینیان در شهر تراز – یکی از قدیمی ترین شهرهای قزاقستان – رخ داد که در این جنگ پیروزی با مسلمانان بود و از آن زمان ترکها دین اسلام را پذیرفتند. اسلام برای اولین بار در سال ۹۶۰م. دین رسمی ملک قاراخان شده، در اواخر قرن ۱۳م. و اوایل قرن ۱۴م. گسترش یافته و تمامی سلاطین این دین را پذیرفتند. در این قرن بود که تمدن ترکها برای اولین بار با فرهنگ اسلامی پیوند یافت. [۱۵]

اولین مساجد بنا شده در سرزمین قزاقستان در شهرهای میگیستاو، سایرام، سیغاناق، فاراب و ترکستان قرار داشتند. در شهر منگیستاو مسجدی به نام «بکهت آتا» قرار دارد که محققان و مورخان این مسجد را یکی از قدیمی ترین مساجد این کشور به حساب آورده اند که محققان و مورخان می گویند که این مسجد یکی از قدیمی ترین مساجد این کشور محسوب می شود. مسحد خواجه احمد یسوی در شهر ترکستان یکی از مساجدی است که از زمان های کهن تا به امروز مانده و ویران نگردیده است. در قرن ۱۴م. تیمور لنگ فرمان بنای این مسجد را صادر نمود. امروزه مسجد و آرامگاه احمد یسوی در شهر ترکستان زیارتگاه قزاقان و مسلمانان گردیده است. خواجه احمد یسوی جزو اولین صوفیان بود که از میان مردم سربرآورده و تصوف را بین ترکان این ناحیه رواج داد. اشعار او با نام «دیوان حکمت» معروف می باشند. یکی دیگر از مساجد معروف و باستانی مسجد ارسلان بابا می باشد که در جنوب قزاقستان واقع شده. ارسلان بابا خود استاد خواجه احمد یسوی بود و قدمت بنای مسجد به قرون وسطی می رسد. [۱۶]

امروزه در دفتر سازمان مفتیاتن مسلمانان قزاقستان ۱۴۸۰ باب مسجد به ثبت رسیده است. البته ممکن است بیش از این تعداد تاشد ولیث میزان ثبت شده که به طور رسمی مشغول به کارند و دارای امام هستند ۱۴۸۰ فقره می باشد. از این تعداد ۳۲% مساجد  جامع – مساجدی که در مراکز شهرها و پایتخت قرار دارند – محسوب می شوند و ما بقی آنها در نواحی دیگر و روستاها قرار گرفته اند. در مساجد جامع روزانه پنج مرتبه اذان گفته می شود و مردم می توانند نماز پنجگانه را در مساجد به جای بیاورند. ولی در بعضی از مساجد نواحی و روستاها در روز ۵ مرتبه و در بعضی دیگر ۳ و حتی در مساجدی هم فقو ۲ دفعه اذان گفته می شود. مساجدی هم یافت می شوند که در اوقات معینی از روز درهایشان را به روی مردم می گشایند و تعدادی از مساجد در هفته فقط یک بار نعنی فقط در روزهای جمعه باز می شوند و امام، نماز جمعه را به سورت جماعت می خواند وبقیه ی روز های هفته این گونه مساجد تعطیل می باشند. [۱۷]

جمعیت بسیاری برای ادای نمازهای ظهر و عشا به مساجد جامعه می روند، نمازگزاران معمولاً نماز صبح را در خانه هایشان می خوانند و در اوقات دیگر جون مجبور به حضور در سرکارهایشان می باشند نمی توانند برای ادای فریضه ی نماز به مسجد بروند. در نماز ظهر هم معمولاً کسانی که کار نمی کنند و یا افراد مسن در مسجد حاضر می شوند. مقامات مافوق و مسئولین به کارگران کارخانجات و کارمندان دولتی اجازه ی ترک کار برای خواندن نماز را نمی دهند. [۱۸].

به دلیل نزدیکی جنوب قزاقستان به شهرهای قدیمی، مثل بخارا، سمرقند، ترمذ و تاشکند در این قسمت کشور مساجد فراوانی وجود دارند و مرکز دینی ترکان هم در یکی از شهرهای جنوب بنام ترکستان قرار گرفته است. در قرون وسطی صوفیان و دروشان بسیاری در این استان زندگی می کردند و به همین دلیل تقریباً نیمی از مساجد قزاقستان در این استان واقع شده.

در معماری مساجد قزاقستان معمولاً یک گنبد،یک مناره بزرگ و ۴ مناره کوچک دیده می شوند. مانند مسجد مرکزی پایتخت جنوبی قزاقستان. گنبد مسجد با خیمه هم بی ارتباط نیست، به دلیل آنکه خیمه از زمان های کهن خانه ی کوچ نشینان قزاق بود. برای مثال: مسجدی «مشهور یوسف» در پاولادار را در نظر می گیریم که دارای معماری خاصی است. این مسجد یک گنبد و ۴ مناره دارد که این مناره ها دارای طرح لباسهای قدیم قزاقها می باشد (این مناره ها به شکل لباسهای قدیم قزاق ها طراحی شده اند). در زمان اتحاد شوروی سوسیالیستی در قزاقستان کلاً ۲۸ باب مسجد وجود داشت، ولی امروزه شماره مساجد در این کشور تقریباً معادل ۱۵۰۰ فقره می باشد و این مساجد دارای معماری های متنوع و گوناگونی هستند. در دوران کمونیستی تمامی مساجد در حومه­ی شهر ها یا خارج از روستاها و قصبات قرار داشتند که این موضوع ناشی از سیاست خاص آن زمان بود. خدا را شکر که سالهای اخیر مساجد نزدیک بازار (شهر شیمکنت)، ساحل رودخانه (شهر اوسکمن) و در مرکز شهر ها (آلماتی و قاراقاندا) یعنی در اماکنی که جمعیت زیادی رفت و آمد دارند یا زندگی می کنند بنا شده اند. محل و طرح بعضی از مساجد جالب توجه است. مثلاً مسجد شهر آکتوبه به نام «نور دولت» از یک سمت مسجد و از سمت دیگر مغازه است. در اساسنامه  سازمان مفتیات مسلمانان قزاقستان قید گردیده که مسجد باید در مرکز شهرها، نواحی و قصبات بنا شوند. [۱۹]

شیعیان در قزاقستان:

شیعیان این کشور همچون دیگر جمهوریهای اتحاد جماهیر شوروی، به لحاظ به جا آوردن مراسم مذهبی در ممنوعیت بودند و به همین دلیل، سطح معلومات و معرفت دینی آنها تنزل یافته که اکثرا به عوام زدگی و خرافه گرایی آلوده شده است. همچنین در اقلیت مذهبی قرار داشتن نیز به فقر معنوی و معرفتی آنان بیشتر افزوده است. به همین دلیل سطح آگاهی عمومی و مذهبی در میان شیعیان قزاقستان بسیار پایین است. به نحوی که به اعتقاد برخی از ناظران، امامان مساجد شیعیان که اکثرا آذری الاصل هستند و در قزاقستان متولد شده اند، آگاهی بسیار کمی از مسایل مذهبی و شرعی دارندو نمی توانند پاسخگوی سوالات بیشمار مردم باشند. در عین حال شیعیان آذری با محدودیت هایی در مورد گسترش و تبلیغ باورها وسنت هایشان روبرو هستند. دولت قزاقستان سعی دارد فرهنگ، هویت و زبان قزاقی را در میان مردم رواج دهد و به همین دلیل نسبت به سایر عناصر فرهنگی و هویتی نظیر اسلام و تشیع نگاه چندان مناسبی ندارد. [۲۰]

جغرافیای شیعیان[۲۱]

شیعیان در این کشور در شهرهایی مانند مرکه، چو و چیمکنت و… زندگی میکنند. در نزدیکی چیمکنت روستایی به نام چرناوود وجود دارد که اهالی شهر برای برپایی مراسمهای دینی و خصوصا ایام محرم به این روستا میروند. روستای مذکور در ۱۷ کیلومتری شهر چیمکنت قرار دارد و جمعیت آن را ایرانی تبارها و نخجوانیهای جمهوری آذربایجان تشکیل دادهاند که در مسجد حضرت ابوالفضل(ع)، معمولا به همراه شیعیان شهر چیمکنت به عزاداری میپردازند. [۲۲]

منطقه دیگری که شیعیان در آن حضور دارند، شهرک و منطقه ساری آغاش در کنار مرز ازبکستان و در یکصد کیلومتری شهر چیمکنت است که حدود ۹۰ درصد آنها را ایرانی تبارها و یا آذریهای جمهوری آذربایجان تشکیل میدهند. همچنین شهر آکتائو که در ساحل شمال شرقی دریای خزر قرار داردنیز مرکز شیعیان بوده و چندین هزار نفر از شیعیان را در خود جای داده است.  در آلماتی هم معمولا شیعیان شامل شیعیان بوی، شیعیان ایرانی الاصل و شیعیان آذری از جمهوری آذربایجان هستند که دارای حسینیه و مسجد میباشند. هم اکنون در این شهر حسینیه ثامن الائمه(ع) محل برگزاری مراسم و سوگواری و اعیاد مذهبی شیعیان است. [۲۳]

مراکز، مساجد و اماکن مقدس شیعیان [۲۴]

در این قسمت برخی از مهمترین اماکن مقدسه، مساجد و مراکز دینی شیعیان قزاقستان را نام برده و در خصوص هر یک از این موارد، مطالبی بیان می شود:

۱٫ شیعیان مرکه قزاقستان: شهر مرکه مذهبی ترین منطقه قزاقستان از لحاظ حضور شیعیان است. این شیعیان در شهر مرکه چهار مسجد دارند. به جز یکی از مساجد که در تمامی ایام سال فعال است، سه مسجد دیگر فقط در ایام خاص مثل محرم و ماه مبارک رمان و اعیاد شعبانیه و عید فطر و … برنامه هایی برای شیعیان دارند.[۲۵]

۲٫ مدرسه و مسجد امیرالمؤمنین(ع)( مرکه): مدرسه و مسجد امیرالمؤمنین(ع)در مرکه واقع شده و این دو مکان در مجموعه‌‌ای واحد قرار دارند‌.[۲۶]

۳٫ مدرسه و مسجد حضرت ابوالفضل(ع)( چرنود،- چیمکنت): روستای چرنود از توابع استان چیمکنت و در فاصله ۱۲ کیلومتری شهر چیمکنت قرار گرفته است[۲۷]

۴٫ مدرسه و مسجد امام حسین علیه السلام (چرنیافکا- چیمکنت): شهرک چرنیافکا از توابع شهر ساراغاج و استان چیمکنت می‌باشد که در فاصله دوازده کیلومتری پایتخت ازبکستان شهر تاشکند قرار گرفته است.[۲۸]

۵٫ مدرسه امام صادق علیه السلام ( تاولنی-چیمکنت): روستای تاولنی از توابع شهر ساراغاج و استان چیمکنت است و در ۲۰ کیلومتری پایتخت ازبکستان تاشکند قرار گرفته است. [۲۹]

۶٫ مسجد ساراغاج:شهر ساراغاج ۱۴۰ کیلومتری چیمکنت می‌باشد مسجد شهر سار آغاجقبلا حسینیه بود و اینک تبدیل به مسجد شده و در گذشته به وسیله شخصی به نام ملا شفیع که اصالتاً ایرانی بوده اداره می‌شد، بعد از فوت ایشان توسط پسرش یوسف توسعه داده شده است.[۳۰]

*  دکتر مرتضی اشرافی ؛ کارشناس مسایل روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز


[۱] . امین میر حسینی آشنایی با قزاقستان، مجله مطالعات جغرافیای سیاسی، سال اول، شماره سوم، ۱۳۸۹

[۲] . آشنایی با کشور های آسیای میانه، نوشته اوالفضل میر قیصری، تهران، نشر اتابک، ۱۳۸۰، چاپ دوم، ص ۴۵

[۳] . مجله مطالعات جغرافیای سیاسی، آشنایی با قزاقستان، نوشته امین میر حسینی، ۱۳۸۹، سال اول، شماره سوم، ص ۵۶

[۴] . پایگاه اطلاع رسانی سفارت جمهوری اسلامی ایران در جمهوری قزاقستان.

[۵] . دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، کتاب قزاقستان،تهران، انتشارات وزارت امور خارجه،۱۳۸۷٫

[۶] .  پایگاه اطلاع رسانی سفارت جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان

[۷] . مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، «اقتصاد قزاقستان دریک نگاه»، احمدسیفی. تابستان ۸۰، شماره ۱۱۹

[۸] . خبرگزاری مهر ۱۹/۶/۸۵     www.mehrnews.com

[۹] . آشنایی با کشور های آسیای میانه، نوشته اوالفضل میر قیصری، تهران، نشر اتابک، ۱۳۸۰، چاپ دوم، ص ۶۶

[۱۰] . امین میر حسینی آشنایی با قزاقستان، مجله مطالعات جغرافیای سیاسی، سال اول، شماره سوم، ۱۳۸۹

[۱۱] . آشنایی با کشور های آسیای میانه، نوشته اوالفضل میر قیصری، ص ۶۸

[۱۲] . پایگاه اطلاع رسانی قزاقستان   http://kazinfo.ir

[۱۳] . دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، کتاب قزاقستان،تهران، انتشارات وزارت امور خارجه،۱۳۸۷٫

[۱۴] . پایگاه اطلاع رسانی قزاقستان  http://kazinfo.ir

[۱۵] . رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جمهوری قزاقستان،   http://almaty.icro.ir

[۱۶] . محسن حیدر نیا، جریانهای فرهنگی و اجتماعی قزاقستان امروز، فصلنامه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز(ایراس)، سال اول، شماره دوم، زمستان ۱۳۸۵٫

[۱۷] . رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جمهوری قزاقستان،   http://almaty.icro.ir

[۱۸] . رسول محمدی، بررسی تاریخی دین در جمهوری قزاقستان، تهران، فصلنامه جامعه و اندیشه، ۱۳۸۰

[۱۹] . رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جمهوری قزاقستان،   http://almaty.icro.ir

[۲۰] . بهمن شعیب، ژئوپلیتیک تشیع در آسیای مرکزی، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۳٫

[۲۱] . مرتضی اشرافی، گزارش راهبردی مسلمانان و شیعیان آسیای مرکزی، قم، گروه مطالعات راهبردی مجمع جهانی اهل بیت(ع)، ۱۳۹۵٫

[۲۲] . مرتضی اشرافی، کشورشناسی قزاقستان، قم، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، ۱۳۹۲٫

[۲۳] . محسن حیدر نیا، جریانهای فرهنگی و اجتماعی قزاقستان امروز، فصلنامه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز(ایراس)، سال اول، شماره دوم، زمستان ۱۳۸۵٫

[۲۴] . مرتضی اشرافی، گزارش راهبردی مسلمانان و شیعیان آسیای مرکزی، قم، گروه مطالعات راهبردی مجمع جهانی اهل بیت(ع)، ۱۳۹۵٫

[۲۵] . مهدی بخت آور، شیعیان مرکه، فرهنگ کوثر، شماره ۱۲، اسفند ۱۳۷۶٫

[۲۶] . ابوالفضل ساجد نیا ، ماه رمضان در آسیای میانه،اندیشکده معارف دینی، ۱۳۸۹ همچنین مرتضی اشرافی، گفتگو با محمد حسین جوره بیک زاده، کارشناس آسیای میانه و قفقاز ساکن در قزاقستان، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، گروه مطالعات راهبردی، اردیبهشت ماه ۱۳۹۴

[۲۷] . پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)، اسناد موجود درخصوص جمهوری قرقیزستان،‌ فروردین ۱۳۹۴٫

[۲۸] . پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)، اسناد موجود درخصوص جمهوری قرقیزستان،‌ فروردین ۱۳۹۴٫

[۲۹] . پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)، اسناد موجود درخصوص جمهوری قرقیزستان،‌ فروردین ۱۳۹۴٫

[۳۰] . مرتضی اشرافی، کشورشناسی قزاقستان، قم، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، ۱۳۹۲٫

منبع: حوزه نیوز

اشتراک گذاری :


آخرین اخبار